Каханак Вялікай Мядзведзіцы - Страница 90

Узяў 60 працягнутых яму залатых рублёў і 30 аддаў мне. Пасля мы выйшлі з гумна і, спяшаючыся, накіраваліся бочнымі вулачкамі на Слабаду.

Ужо світала, калі наблізіліся да хаткі Кручка. На ўсходзе неба ўсё больш ярчэла… Абвяшчала пра ўзыход сонца.

6

Прыйшла вясна. Знікла белая сцежка. Лягла чорная. Але перамытнікі мала хадзілі за граніцу. Ночы былі кароткія, дарогі вельмі цяжкія, мяжа і пагранічча добра ахоўваліся. У параўнанні з залатым сезонам зараз працавала толькі 10 працэнтаў перамытнікаў. Тавар за граніцу піхалі нерэгулярна — выбіралі лепшыя ночы… Амаль усе старыя групы надоўга спынілі сваю работу. У той жа час хадзілі паўстанцы — маладыя, недасведчаныя хлопцы, якія не мелі паняцця аб перамытніцкай працы і хадзілі на схібіў-трапіў. Вельмі часта пападаліся, аднак іх месцы займалі новыя паўстанцы, якім прыходзіла ахвотка зарабіць пару рублёў на гарэлку.

Разам з Кручком пяць разоў быў за граніцай. Працягвалі вадзіць фігуркі. Сябра сказаў мне, што тыя пяцёра, каго мы перакінулі ў пачатку нашай агульнай працы, былі афіцэры.

— Адкуль ты ведаеш? — запытаўся ў яго.

— Нюхам адчуваю!.. Я ўсялякага народу сотні перакінуў. Адразу кожнага пазнаю: што за ён!

У час нашай працы на пункт прывялі дзвюх жанчын з двойкай дзетак ды іхняга спадарожніка — чалавека сталага веку. Мелі мы з імі шмат клопату. Жанчыны напакутваліся, а дзеці наплакаліся: вымушаны былі рабіць днёўку ў лесе і толькі на другую ноч перайшлі граніцу. На трэці раз перавялі ў Ракаў папа з жонкай і дачкой. Яны вельмі баяліся. Поп увесь час паўтараў:

— Каб, мае даражэнькія, толькі ўсё было ў парадку!

— У нас заўжды ўсё ў парадку! — адказваў яму Кручок.

Акрамя перакідкі фігурак мы яшчэ займаліся перамытніцтвам.

На кожным пераходзе зараблялі ад 60 да 150 рублёў золатам. Пасля вяртання з-за граніцы мы звычайна адпачывалі 2–4 дні і зноў выходзілі ў дарогу. Кручок арганізоўваў справы на пункце. Купляў тавар, а я альбо сядзеў у хаце, чакаючы яго звароту, ці бадзяўся па лясах, якія зараз, пакрыўшыся веснавым зялёным уборам, выглядалі цудоўна.

Калі мы за пятым разам прыйшлі з-за граніцы, Кручок, як звычайна, падаўся ў мястэчка, а я лёг спаць. Hi ўдзень, ні ўначы сябар не вярнуўся. Гэта мяне занепакоіла, паколькі ён абяцаў прыйсці па апоўдні таго ж дня. Увесь наступны дзень яго таксама не было. I я ўжо меркаваў вечарам схадзіць на пункт, каб даведацца, што з ім такое. Аднак незадоўга да змяркання прыйшоў Шчур. Быў страшэнна ўсхваляваны. Ніколі не бачыў яго такім узбуджаным.

— Што з табой?! Дзе Кручок?.. — пытаюся ў яго.

— З Кручком дрэнна! He ведаю, ці выжыве! Адаслалі ў шпіталь… Лорда арыштавалі…

— За што?!

— Заступіўся за Кручка!.. Гэта хамы! Гэта гады! Гэта жлабы! — праклінаў Шчур.

З яго адрывістага апавядання даведаўся наступнае. Учора апоўдні Кручок і Лорд пайшлі выпіць у рэстаран Гінты. З нашых хлапцоў там нікога не было. Салон запоўнілі паўстанцы… Былі п’яныя і лезлі біцца. Разам з імі піў Альфрэд Алінчук. Меў нейкія агульныя інтарэсы. Лорд з Кручком прыселі за бакавы столік, паўстанцы пачалі чапляцца да Кручка. Іх падбухторваў Альфрэд, які не забыўся, як Кручок стукнуў яму бутэлькай па галаве на вечарынцы ў Сашкі. Адзін з паўстанцаў, зусім п’яны, кінуў у твар Кручку кавалак селядца. Кручок падскочыў да яго і стукнуў кулаком. За сябру заступіліся іншыя паўстанцы. Пачалася бойка. Біліся кулакамі, бутэлькамі, крэсламі. Паўстанцы схапіліся за нажы. Павалілі Кручка на падлогу. Тады Лорд, выхапіўшы рэвальвер, стрэліў некалькі разоў для спалоху, а калі паднялася паніка, пачаў крэсламі біць паўстанцаў, якія ўцякалі. Двух моцна параніў. Яго арыштавалі. Кручок меў некалькі сур’ёзных нажавых ран. Альфрэд жа ўцёк, як толькі пачалася бойка.

Я быў страшэнна ўражаны гэтым апавяданнем.

— Што ж зараз будзе? — запытаўся ў Шчура.

— He ведаю. Кручок цяжка паранены. Можа, не выжыве. А Лорд зараз пасядзіць і за зброю, і за пабоі.

— Кепска! — прамовіў я.

— Дрэнна, браце! — пацвердзіў Шчур.

— Цяпер за адным разам — і ты і я — засталіся без працы! Бо групу Лорда д’яблы пабралі.

Шчур не адказваў і доўга маўчаў. Потым прамовіў:

— Гэта яшчэ пабачым!

— Што? — не зразумеў яго адказу.

Шчур тупнуў нагой. Пальцы сціснуў у кулакі.

— Я ім гэтага не дарую!.. Ніколі!.. I Альфрэдчыку таксама! — казаў, утаймоўваючы гнеў.

Замоўк і доўга нерухома глядзеў перад сабой.

— Гарэлка ёсць? — запытаўся ў мяне пазней.

— Ёсць.

— Давай!.. Гэта клячы! Гэта жлабы! Гэта гады! — зноў пачаў лаяцца Шчур.

Я прынёс бутэльку гарэлкі. Сябра адразу выпіў амаль палову пляшкі. Потым закурыў папяросу, сплёўваючы направа і налева, прамовіў:

— Нічога. Ты гэта надта не бяры да галавы. Дадзім сабе рады і Лорду дапаможам. А да Кручка трэба матку паслаць. Пойдзем да яе.

Пераступілі парог. Шчур коратка расказаў маці Кручка пра здарэнне з яе сынам. Бабулька хуценька апранулася і разам са Шчурам пайшла з хаты.

Развітваючыся, Шчур наказаў мне:

— Ты далёка не адыходзься. Калі ўсё параблю ў мястэчку, вярнуся да цябе.

Шчур з’явіўся назаўтра ўвечары. Ужо быў п’яны. Сардэчна прывітаўшыся са мной, вымавіў:

— Так, браце, пачнем работу! Вырабім ім скуру!

— Каму?.. Якую работу!..

— Паўстанцам. Я ім: халера, ні адной групы не прапушчу! Усе пакладу! Толькі трымацца клёва!

Мы сядзелі ў пакоі Кручка. Яго сястра нешта рабіла на падворку.

— Дзе Кручок? — запытаўся ў Шчура.

— Павезлі ў віленскі шпіталь. Трэба будзе рабіць аперацыю. Матка Кручка паехала разам з ім.