Каханак Вялікай Мядзведзіцы - Страница 72

Месяц выходзіць з-за хмар і, нібы рэфлектар, асвятляе луг. У трыццаці кроках ад сябе бачу чатырох салдат. Б’ю па іх з рэвальвера. Спяшаючыся, тыя адыходзяць. Жывіца пагнаў каня. Я амаль не зваліўся… Укленчыўшы на возе, працягваю страляць. У адказ грымяць карабінавыя стрэлы. Кулі свісцяць побач… Страляю нібы ў забыцці. Месяц зноў хаваецца за хмары… He бачу салдат, яны далёка. Воз хутка едзе наперад. Нахіляюся над Сашкам. Бачу яго бледны твар і бліскучыя вочы… Ён кусае вусны…

— Што з табой?.. Чым дапамагчы? — пытаюся яго ў роспачы.

Нічога мне не адказвае.

Усё нясёмся. Добра, што хмары зацягнулі месяц.

На ўскрайку маленькага падлеску спыняемся. Жывіца бярэ на рукі Сашку і кладзе на луг. Я кленчу побач. He ведаю, што рабіць. Усцяж пытаюся:

— Чым табе дапамагчы?

He адгукваецца ніяк.

Жывіца выкідае з воза цюкі і па-хуткаму паласуе нажом упакоўку. Пасля кідае на воз вялізныя клубы воўны: сцеле мяккае ложа для Сашкі. Заслаў воз да паловы і накрывае воўну палатном з распоратых цюкоў. Пасля ўладкоўвае там параненага. Ногі, рукі і галава Сашкі безуладна звісаюць уніз.

Жывіца ўскочыў на воз і глуха сказаў:

— Сачы за ім!

Воз кранаецца з месца. Павольна падаемся ўбок, не набліжаючыся да граніцы, што засталася ў трох кіламетрах ад нас. Без шуму сунемся па лугах і палях. Я трымаю ў руках два рэвальверы.

Укленчыў побач з Сашкам. Бачу, што ён адкрыў павекі. Нешта кажа. Нахіляюся над ім.

— Здымі мяшэчак… з шыі… пад кашуляй…

Спяшаючыся, расшпільваю яго куртку, камізэльку, кашулю. Здымаю з грудзей замшавы мяшэчак. Ён досыць тоўсты.

— Аддасі Фэлі… Дастань партманет… — шэпча Сашка.

З бакавой кішэні яго курткі вымаю партманет.

— Пяцьсот даляраў для цябе… пяцьсот для Жывіцы… астатняе Фэлі…

— Добра, — кажу яму.

— З купцамі і Барсуком Жывіца… скажы… ён разлічыцца…

— Нічога з табой не станецца, — кажу. — Усё яшчэ сам зробіш.

— He… са мной скончана… Зрабі, як кажу…

Ён змоўк.

— Можа, табе што трэба? — пытаюся.

— He… кідайце гэта… Ты выязджай…

Маўчыць. Падкладваю яму пад галаву воўну. Зноў гаворыць… вельмі ціха:

— Уладзік.

— Я.

— Дай машыну.

Ён рухае пальцамі правай рукі. Укладаю яму ў далонь рукаятку парабелума. Сціскае. He разумею, што хоча зрабіць.

З-за хмараў выглянуў месяц.

Выразна бачу запалыя Сашкіны вочы і яго белы твар, на якім заўважаю пакутлівы выраз: лоб перасякае глыбокая папярэчная складка. Mae вочы засцілаюць слёзы.

Раптам на ягоным бледным твары з’яўляецца дзівосная ўсмешка. Звяртаюся да Жывіцы:

— Затрымай каня! Ён памірае!

— Што ты вярзеш! Халера! — палахліва адгукаецца Жывіца.

Нахіляемся над Сашкам. Ён шэпча:

— Бі ўлева… Ну, яшчэ… яшчэ…

Мы маўчым.

— Хлапцы, наперад! Сячы ва ўсю! — голасна выгукнуў Сашка і зваліўся на пасцель.

Гэта былі яго апошнія словы.

Так загінуў Сашка Вэблін — кароль граніцы. Загінуў на савецкім баку, у сярэдзіне лістапада, у «залаты сезон», месячнай ноччу! Памёр а другой гадзіне ночы. Сведкамі ягонай смерці былі я і Жывіца. У апошнія хвіліны жыцця яму свяціла «цыганскае сонца». Навокал панавала ўрачыстая цішыня… Ён пакінуў Фэлю — сястру, і нас — усёй душой адданых яму сяброў — мяне і Жывіцу. Пакінуў па сабе добрую памяць сярод усіх хлопцаў на паграніччы.

У змрочным маўчанні кленчым над целам дарагога сябра. На мае рукі спадаюць слёзы Жывіцы. Ад гэтага я пакутую яшчэ больш: ён і плач!.. Нахіляюся над целам Сашкі. Раптоўна Жывіца з перакрыўленай усмешкай на твары, са збялелымі вачыма ўстае на ногі:

— Га… А чаго ж мы так… стаім?.. Га?..

Хапае за лейцы і ў забыцці цягне іх да сябе, аж конь прысядае на задніх нагах. Потым голасна крычыць:

— Но-о!.. Яз-да!..

Хутка імчымся наперад. Воз глуха барабаніць па лузе. Падскоквае на раллі. А конь усё больш ірвецца да бегу.

— Но-о! Пайшоў! — на ўсю граніцу крычыць Жывіца.

«Звар’яцеў, халера!»

— Э-гэ-гэ-гэ, — крычыць Жывіца.

I конь усё хутчэй нясецца наперад. Гэта перамытніцкі конь. Ён добра ведае нас. Ведае — паводзім сябе дзіўнавата, разумее — здарылася нешта незвычайнае. Можа, яго бянтэжыць тое, што не чуе карабінавых стрэлаў.

— Пайшоў!

Жывіца прарэзліва свішча на пальцах. Я сяджу на клубах воўны. He ведаю, куды паклаў зброю. Нічога не магу зразумець… Над намі віруе месяц. Mae вочы засцілаюць слёзы.

— Э-гэ-гэ-гэ!.. Пайшоў! — страшным голасам на ўсю граніцу грыміць вокліч Жывіцы.

«Навошта ён гэта робіць?» — думаю я і пачынаю кусаць вусны.

Што яшчэ адбылося ў гэтую ноч? Нічога больш не магло здарыцца!.. Нічога… Гэта было найгоршым!..

Збоку грымелі стрэлы карабінаў. Ганаровы салют зялёнкаў для Сашкі. Воз скакаў, як мячык. Конь, нібы бура, нёсся наперад. Месяц танцаваў па цэлым небе, і ў паветры ўвесь час лунала:

— Э-гэ-гэ-гэ!.. Я-я-зда!..

Нічога больш не магло здарыцца! Нічога!

Раніцай выпаў снег і затрымаўся. Адразу ўсталявалася «белая сцежка». З намі скончана. Чорная сцежка ўжо нам непатрэбная… бо няма Сашкі Вэбліна…

I менавіта таму ў 1923 годзе лягла ранняя зіма.

15

У Ракаў я прыйшоў, як толькі змяркалася. Бакавымі вуліцамі і завулкамі пракраўся да хаты гадзіннікавага майстра Мужаньскага. Застаў у доме Петруся Філосафа. (He ведаю, чаму пайшоў адразу да яго.) Хлопец сядзеў ля ложка, на якім ляжаў Юлік Вар’ят, і чытаў яму нейкую кніжку.

— Дзе Шчур? — запытаўся я.

— He ведаю… Даўно не бачыў. Хадзіў з «дзікімі».

— Дзе Лорд?