Каханак Вялікай Мядзведзіцы - Страница 43

— Куды хадзілі з таварам? — запытаў Нядбальскі.

— Я не ведаю, дзе гэтая мяліна, машыніст вадзіў нас ноччу і спалі заўсёды ў стадоле, не выходзячы з яе днём. Таму не ведаю, як выглядае хутар, дзе знаходзіцца і якое прозвішча маюць гаспадары… Яду прыносіла ў стадолу нейкая старая жанчына. Была ў доўгім жоўтым кажуху. Таварам займаўся машыніст.

— Мне здаецца, ты нешта махлюеш! — прамовіў Нядбальскі.

— Не хлушу, бо ведаю, што вас не аб’едзеш. Вы для гэтага занадта вопытны.

Нядбальскі ўсміхнуўся, падумаўшы, праз хвіліну вымавіў:

— А чаму прыйшоў на хутар Леаніды Бамбінскай? Яна ж таксама прымала кантрабандыстаў?

— Я не ведаю, ці прымала яна перамытнікаў, ці не. Я там заблудзіўся… Была моцная завея. Пагубляў сябраў. Усю ноч хадзіў і амаль не загінуў. Скінуў ношку, бо ўжо не мог ісці. Толькі пад раніцу ўбачыў нейкі хутар і зайшоў туды, каб запытаць пра дарогу.

Следчы з хвіліну разважаў. Пасля, гледзячы мне ў вочы, хутка задаў некалькі пытанняў, відавочна, каб мяне шакіраваць.

— Кажы, толькі праўду! Перамытнікі ў Менск ходзяць?

— He.

— Ваша «пачка» хадзіла?

— He.

— Ніколі?

— Ніколі.

— А навошта, калі гэта не было патрэбным, ты пытаўся пра дарогу да Менска!.. Ну?..

— Бо баяўся, каб гаспадыня не падумала, што іду з-за мяжы, і не паклікала людзей, каб арыштаваць мяне.

Праз нейкі час Нядбальскі вымавіў:

— А чаму, калі цябе арыштавалі, казаў розныя глупствы: што прыйшоў у Саветы, каб тут жыць, і што ў Польшчы табе было кепска?.. Як?..

— Бо баяўся, што мяне за перамытніцтва пасадзяць у астрог. А так думаў, што альбо дазволяць застацца тут, або перакінуць у Польшчу.

Нядбальскі доўга нешта запісваў, а потым зноў звярнуўся да мяне, пытаючы так, нібыта яго гэта не датычыла, аднак вочы былі хітравата прыплюшчаныя… Я адчуў пастку…

— Колькі разоў быў за мяжой?..

— Сёлета двойчы. За трэцім разам папаўся.

Доўгае маўчанне. Следчы марудна запальвае папяросу.

— Колькі грошай у цябе забралі?

— He памятаю.

Нядбальскі вымае папяровы шматок з папкі і чытае:

— 70 даляраў, 45 рублёў золатам і 18000 польскіх марак. Так?

— Так.

— Колькі зарабляў за дарогу?

— За ношку мне плацілі 15 рублёў.

— Добра! Дык за дзве ношкі трыццаць рублёў, а адкуль узяліся астатнія грошы? Ну, кажы?..

— Летась у лістападзе мы зрабілі агранду на тавар. На маю долю дасталося 400 даляраў.

— Што гэта такое — агранда?

— Неслі ў Польшчу тавар і ўцяклі разам з ім. А пасля прадалі…

— Які быў тавар?

— Скуркі. Алтайскія вавёркі. Я меў 380 штук.

Нядбальскі зрабіў перапынак у допыце. Загадаў мне стаць каля сцяны.

— Сачыце за ім! — кінуў чырвонаармейцам і выйшаў з кабінета.

Праз хвілін 20 вярнуўся.

— Ведаеш Цвіка? — запытаўся ў мяне.

— Ведаю. Гэта наш хлопец з Ракава.

— А ён цябе пазнае?

— А як жа?.. Пазнае. Бачыў мяне некалькі разоў.

Нядбальскі запісаў паказанні ў пратакол і даў мне іх падпісаць.

— Я яшчэ гэта праверу! — вымавіў на заканчэнне. I загадаў чырвонаармейцам адвесці ў камеру.

Браты Спландзінавы чакалі мяне. Падрабязна расказаў ім, як прайшоў допыт.

— Зараз усё будзе добра! — прамовіў Ян. — Шпіянаж табе адшыюць напэўна!

— Магчыма, праз пару дзён цябе разам з намі перавядуць у Допр. Там будзе лепей. Там нашых хлопцаў шмат, — прамовіў Мікола.

У гэтую ноч я доўга не засынаў. Было трохі весялей. Перад гэтым баяўся, каб мяне не асудзілі як шпіёна, за гэта, звычайна, прыгаворвалі да страты. А казаць праўду не хацелася з-за Лёні. Ведаў, што яе таксама арыштавалі. Са шматлікіх акалічнасцяў справы, пра якія мяне распытвалі раней, зрабіў выснову, што супраць яе няма ніякіх доказаў.

2

Чацвёртая гадзіна апоўдні. У камеры пануе паўзмрок. Бзік бесперапынку ходзіць ад дзвярэй да вакна і назад. Часам спыняецца і смяецца. Рагоча доўга, весела… Спачатку яго смех прымушаў смяяцца і нас. Потым толькі бянтэжыў, а зараз ужо прызвычаіліся да яго. Аднак я ведаю, што гэта сімуляцыя, і пакрыёма сачу за Бзікам. Прыкмеціў шэраг дробязяў, якія не заўважалі астатнія вязні, але якія яшчэ больш пераконвалі мяне, што ён прыкідваецца вар’ятам.

Лобаў скінуў з сябе шэра-жоўтую ад пота, брудную кашулю, расклаў яе на нарах і прасуе бутэлькай. Такім чынам адбываецца масавае знішчэнне вошаў.

Жаба, скруціўшыся на нарах і абхапіўшы худымі рукамі калені, напявае песню:

И вот собрались,
Как будто на подбор:
Она проститутка,
А он карманный вор.

Фэліцыян Кропка моршчыцца, нібы ад зубнога болю. На яго твары з’явіўся пакутлівы выраз, як гэта адбываецца звычайна, калі Жаба пачынае спяваць. Злодзей пераважна выконваў песні з вельмі цынічным зместам. Квалінскі ляжыць на нарах, утаропіўшыся ў столь. Часам закрывае вочы, тады ён становіцца падобным да нябожчыка.

А Жаба спявае:

Её как проститутку
По морде все бьют.
Его же как вора
В полицию ведут.

— Ах ты, доля, доля! — уздыхнуў Буня. Злез з нараў — вялікі, касцісты, страшэнна худы, пачаў тэпаць цяжкімі бахіламі па камеры.

Надыходзіць цемра. За дзвярыма гучаць крокі салдатаў і крыкі, якія далятаюць з глыбіні калідора.

— Некаму ў косці даюць! — кажа Спландзін.

— Выціскаюць звесткі! — пацвярджае Жаба.

Запальваецца святло. У камеры робіцца відней і… весялей. Усе пачынаюць варушыцца. Нават Квалінскі ўстае і праз недахоп месца на падлозе ходзіць па нарах. Толькі запалоханы жыд маўчыць, седзячы ў кутку: сёння не прынеслі абед, таму ён галодны і сумны.