Каханак Вялікай Мядзведзіцы - Страница 115

115

— Ну, так, так, так!.. Клёва! — казаў Шчур, гледзячы на труп сябра.

Я зірнуў на яго са здзіўленнем і сказаў:

— Занясём яго на мяліну.

Узяў цела пад пахі, а Шчур ухапіўся за ногі. Павольна панеслі яго ў напрамку нашай мяліны. Нарэшце дабраліся да схованкі. Паклалі труп на зрэзаныя яловыя лапкі.

Шчур пачаў выграбаць з ямы, у якой гарэла полымя, галавешкі, вугаль, попел і зямлю. Ён рабіў гэта спяшаючыся, нібы ў гарачцы.

— Што гэта будзе? — запытаўся ў яго.

Калега падняў заліты потам і накрыты попелам твар, на якім па-дзікаму блішчэлі вочы.

— Магіла для яго… Як жа інакш?.. Пакінь жа — будуць цягаць, рэзаць. Досыць гэтага меў за жыццё. Няхай хоць зараз атрымае супакой! Труна будзе як халера!

Мне падалося, што Шчур засмяяўся, але гэтага не магло быць. Хіба заенчыў… Ён капаў далей. Выкідваў наверх груды зямлі. Хутка працаваў рукамі і калом, загостраным з аднаго боку на полымі. Нарэшце выкапаў глыбокую, на 1,5 м, яму. Тады вылез адтуль, абцёр рукавом кашулі з твару пот і сказаў:

— Агледзь яго. Забяры грошы і зброю. Грошы адашлеш яго матцы ў Рубяжэвічы. Дам табе адрас… Я зараз вярнуся.

Шчур пайшоў у лес, а я павымаў з кішэняў Грабара ўсе рэчы. Там былі: два рэвальверы (наган і парабелум), дзевяць запасных абоймаў для парабелума, шмат набояў, 4 гранаты, ліхтарык, партманет з грашыма і шмат рознай дробязі. Паклаў усё гэта на вялікай хустцы.

Неўзабаве вярнуўся Шчур. Ён прынёс стос ладных яловых лапак. Пачаў высцілаць імі дно магілы. Пасля вылез наверх і сіпатым голасам вымавіў:

— Ну… трэба скончыць!

Мы апусцілі ў магілу цела Грабара. Шчур спусціўся ўніз і паправіў яго там. Паклаў уздоўж цела рукі і сказаў мне:

— Дай машыну… наган… Няхай мае хлапец!

Ён паклаў зараджаны наган ля далані правай рукі Грабара і пачаў, спяшаючыся, закрываць цела яловымі лапкамі. Пасля вылез наверх і вымавіў, нахіляючыся над магілай:

— Ну, бывай, Янак!

Ён пачаў хутка ссыпаць зямлю ў яму. Зсоўваў яе рукамі і нагамі. Неўзабаве яма была засыпана. Шчур утаптаў зямлю нагамі.

— Можа, пакладзём на магілу камень? — запытаў я Шчура.

Той хвіліну думаў, пасля зморшчыўся, махнуў рукой і прагаварыў:

— He трэба… I так яму нялёгка было… у жыцці… Ты не ведаеш…

Змоўк.

Я давёў да ладу вогнішча. Зноў пачаў ісці дождж. Уверсе свісцеў, плакаў, завываў вецер. Зрываў з дрэў жоўтыя лісты і засцілаў імі магілу Грабара.

Грабар, наш надзейны калега, загінуў у канцы залатога сезона (як і Сашка Вэблін). I ўсё навокал было прыбрана ў золата. Залатыя дываны ляжалі па лясах, золата вісела на галінках дрэў, золата засцяліла яго магілу.

Набліжаўся вечар. Я развёў большае полымя. Шчур страпянуўся. Выняў з сумкі пляшку. Пачаў мыць спірытусам рукі і твар, на якіх была кроў сябра. Абцёр іх хусткай. Пасля закурыў папяросу, сеў ля вогнішча і доўга, задумаўшыся, глядзеў у полымя. Курыў папяросу, сплёўваў на вуглі і пра нешта думаў, думаў, думаў…

Змяркалася. Цемра накрыла лясы. Змрок ахутаў усё жалобным вэлюмам.

Вецер памацнеў. Дождж не спыняўся. А зверху, з дрэў, усё ляцела на зямлю золата.

* * *

Зараз працавалі без усялякай сістэмы. Шчур нічога не абдумваў. Накрывалі сланоў адкрыта. Працавалі са злосцю і напорам. Амаль не мелі часу на адпачынак. Паўстанцы хадзілі штораз радзей. Шмат груп пакінула зусім работу, а тыя, якія яшчэ працавалі, хадзілі па далёкіх акружных дарогах. Але і там даставалі. Інтуіцыяй адчувалі іх сцежкі.

Была толькі адна група, якую ніколі не чапалі, хоць было вельмі лёгка яе ўзяць. Гэта «дзікія». Зараз вадзіў іх Дысек Магель, 12-ты машыніст «дзікіх» і 12-ты вар’ят. Болека Камету бальшавікі забілі з засады. Ён ноччу ўзлезь ім на карабіны, і забілі яго некалькімі кулямі… Знік Камета з пагранічча. Загінуў першы мачыморда.

Неяк я заўважыў, што ў галаве Шчура памяшалася. Пачаў уважліва за ім назіраць і пераканаўся ў гэтым. Неўзабаве пасля смерці Грабара мы злавілі пяць сланоў. Забралі тавар, які тыя неслі ў Саветы.

Шчур распакаваў усе ношкі і паскідаў тавар у адну кучу. Пасля пачаў развешваць на елках яркія шалікі, панчохі, свэтры, шаўкі, рукавічкі, лакіраваныя наскі. Такім чынам ён упрыгожыў некалькі елачак. Я прыглядаўся за работай сябра і не перашкаджаў яму. А ён адышоў больш чым на дзесяць крокаў ад дрэў і, нешта напяваючы пад нос, аглядаў сваю працу. Пацёр далоні і сказаў мне:

— Ну, як… муравана?

— Так сабе… Пойдзе…

Шчур узяў рэшту тавару і ўкінуў у ручай паблізу ад нас. Калі потым мы былі на мяліне, Шчур вымавіў:

— Ведаеш, што зрабіў адзін селянін з-пад Курдуноў?

— Ну?

— Быў жміндай. Усё жыццё збіраў грошы. А калі па старасці захварэў і лёг воблагам, дык трымаў іх у скураным мяшэчку пад падушкай, бо баяўся, каб хто-небудзь са сваякоў не забраў. А незадоўга перад смерцю пачаў глытаць залатыя манеты. Глытаў адну за другой — нібы цукерачкі. Пасля пачаў задыхацца ад золата. Прыбеглі сыны, дочкі і жонка. Хацелі яму перашкодзіць. Той пачаў іх дзерці, кусаць і праклінаць. Пры тым і памёр.

Я не цяміў, навошта і ў сувязі з чым ён мне гэта апавядае. А ён час ад часу, найчасцей у вельмі неадпаведны момант, казаў мне: «А ведаеш, што адбылося ў Гярвелях, ва Ушы, у Дубраве?», або: «Ведаеш, што зрабіў той альбо той?». I апавядаў мне дзіўныя гісторыі.

Я зразумеў, што ў галаве Шчура перакулілася мэбля. Толькі не мог здагадацца, на чым трымаецца яго вар’яцтва. He адыходзіў ад яго ні на крок. Жылі пераважна пад голым небам. Працягвалі далей ганяцца за сланамі, але не раз мы пакідалі тавар у лясах, дзе ён нішчыўся і марнаваўся. Некалькі разоў вечарамі заходзілі ў мястэчка. Куплялі там правіянт і папяросы. Шчур наведваў сваіх інфарматараў і даведваўся ад іх, хто яшчэ ходзіць за граніцу. Наша работа зменшылася, бо паўстанцы амаль зусім закінулі перамытніцтва. Некаторыя нават баяліся хадзіць вуліцамі мястэчка па адным. Мы трымалі ўсіх у страху.

115