Каханак Вялікай Мядзведзіцы - Страница 1

К оглавлению

1

Гэты пераклад прысвячаю святой памяці бацькоў: Марылі-Ірэны і Язэпа, якія вучылі нас, сваіх дзяцей: Казіміра, Фэлікса, Язэпа, Валяр'яна і Альгерда шанаваць Айчыну і сваё месца народзінаў — Ракаў.


Пераклад з польскай Фелікса Янушкевіча.

Кіраўнік выдавецкага праекта «Сяргей Пясецкі і Беларусь» Язэп Янушкевіч.


...

© Янушкевіч Ф., пераклад на беларускую, 2009

© Расолька М., Янушкевіч Ф., вокладка, 2009

© Янушкевіч Ф., Янушкевіч Я., афармленне, 2009

Прадмова

Летам 1936 г. я зрабіў восем тысячаў кіламетраў, кружляючы ўздоўж усходняй сцяны.

Наша граніца з Саветамі хоць і патужэла ў абдратаванні, дрыжыць непакоем. Так, нібы мы знаходзімся ля падножжа вулкана. На ім растуць кветкі і пасвяцца козы. Толькі застылыя ў падножжа шлакавыя лавы прамаўляюць пра тое, што было. I чуем пад зямлёй няўломнае трымценне.

Тыя застылыя лавы мінуўшчыны — гэта крыжы па лясах, стаўляныя загінуўшым у барацьбе з дыверсійнымі бандамі паліцыянтам, гэта людскія праломіны пад стрэхамі сялянскіх хацін, праломіны сярод людзей, якіх выбухі Еўраазіі змялі, ці вымелі. Гэта крывае апавяданне, што дыхае злачынствам усходу, пасля якога ў душах людзей засталіся глыбокія раны.

Трымценне тое няўломнае — часам гэта прыведзены на стражніцу КОПУ індывідуум, які імкнецца за драты, гэта няўлоўныя чуткі, што невядомымі шляхамі раптоўна паўзуць па вёсках, гэта прадуманая дыверсія, якая знянацку насычае камуністычнымі настроямі нашыя камунікацыйныя артэрыі, нашы вузлавыя пункты.

На граніцы прамінуў час залатых інтарэсаў — імпартовых і экспартовых, кантрабандысцкага эльдарада, ашалелых рэйдаў, арганізаваных гуртоў. Жыццё граніцы пайшло пад зямлю, але не замерла.

Я паходжу з Віцебска-Смаленскай брамы, брамы семдзесят кіламетраў ушыркі, у якой на працягу яе гісторыі адбылося 28 вялікіх бітваў. Можа, таму мы, людзі адтуль, маем адмыслова адчувальнае сейсмічнае вуха на шолахі з еўразійскіх абшараў, на мелодыю граніцы, якая ўсяляк у нашай гісторыі бегла ад бярозкі да бярозкі, ад балацінкі да балацінкі, пасам невядомым, пасам шырокім, не раз на некалькі дзесяткаў кіламетраў.

Можа таму я спецыяльна старанна занатоўваў тыя трымценні граніцы.

Таму для мяне сталася вялікім здарэннем, калі аднойчы я атрымаў з астрога на Святым Крыжы два вялікія агульныя сшыткі, засыпаныя дробным макам літарак, і калі ўчытаўся ў іх, зразумеў, што гэта піша свае ўспаміны колішні перамытнік з ракаўска-івянецкага памежжа.

Сяргей Пясецкі — так называўся аўтар, — пісаў:

...

«Калі б вечарам, у глухую восеньскую ноч, адкінуць з граніцы на даўжэйшым яе прамежку павалоку змроку, мы б убачылі партыі перамытнікаў, якія цягнуцца да граніцы… Ідуць па трох, па пяцёх і нават па дзесяцёх і звыш. Большыя групы вядуць „машыністы“, якія дасканала ведаюць мяжу і пагранічча. Малыя партыі ходзяць пераважна на сваю руку. Ідуць нават жанчыны, па некалькі адразу, каб за золата, срэбра і даляры купіць у Польшчы тавараў і з ліхвой прадаць у Саветах. Ёсць і ўзброеныя групы, але іх вельмі мала. Зброю перамытнікі не носяць. А калі хтосьці з іх бярэ з сабой комін, дык пры затрыманні, калі бачыць, што мае справу не з хамамі, абрэзаў якіх перамытнікі баяцца больш за ўсё, тады адкідае зброю ад сябе. Са зброяй ходзяць Алінчукі, Сашка і некаторыя іншыя перамытнікі, што маюць на тое вельмі важкія падставы.

Адхінуўшы заслону змроку з пагранічча, мы ўбачылі б акул граніцы: сялян з абрэзамі, карабінамі, рэвальверамі, сякерамі, віламі і каламі, якія цікуюць здабычу. Часам убачылі б і дыверсійную банду ў складзе звыш дзесятка ці некалькі дзесяткаў людзей, узброеных рэвальверамі, карабінамі, гранатамі, а зрэдку і кулямётамі. Убачылі б мы і канакрадаў, што пераводзяць скрадзеных коней з Польшчы ў Саветы і з Саветаў у Польшчу. Нарэшце, убачылі б незвычайную постаць… чалавека, які самотна перамервае пагранічча і пераходзіць мяжу… Найчасцей ідзе самымі небяспечнымі дарогамі. Крочыць з рэвальверамі ў руках, з гранатамі за пасам, з кінжалам на баку. Гэта шпіён… Стары, загартаваны, цудам ацалелы ў дзесятках сутычках, рашучы, нібы д’ябал, да шаленства смелы пірат граніцы. Усе баяцца яго: і перамытнікі і стражнікі, і агенты ўсіх падраздзяленняў выведкі і контрвыведкі, і сяляне… Злавіць перамытніка — запаветная мара! Але ўзбіцца на такую сатану — найстрашнейшая справа! Убачылі б і шмат іншых цікавых рэчаў… Пра некаторыя з іх раскажу далей у маёй аповесці».

Я ўчытаўся ў рукапіс. Вось ужо другі раз аднекуль з глыбіні турэмных лёхаў да мяне выцягваюцца рукі, замураваныя ад свету. Якая ж гэта жахлівая справа доўгімі месяцамі, гадамі сляпіцца над пісаннем, у страшнейшых умовах брацца за пісаніну людзям, якія да яе нясхільныя: не мець аніякай дапамогі, аніякай падказкі, аніякага заахвочвання, аніякай ўзнагароды, падаць пад цяжарам сумненняў, прасоўвацца ў поўнай невядомасці, у недасведчанай галаве круціць слова — новую прыладу, якая так адрозніваецца ад нажа і браўнінга, а пасля пасылаць разбухлую рэч у далёкі, адпаліраваны свет.

Той першы — гэта быў Урка Гвалтаўнік. De profundis жыдоўскага гета, выцягнуты з турмы ўзмоцненага рэжыму, семнаццацігадовага тэрміну зняволення, падтрыманы дапамогай, ён хутка адшукаў у сабе мяшчанскія запатрабаванні, далікатным розумам ацаніў, што прафесія злачынцы не з’яўляецца дыхтоўнай. Ажаніўся з акушэркай, а выдавецтва як шлюбны падарунак ахвяравала яму шырокі французскі ложак. Пасля ён пачаў добра зарабляць на ганарарах з амерыканскіх газет.

1